Bij iedere video die Scribit.Pro toegankelijk en WCAG-proof maakt, produceren wij ondertiteling. Deze ondertiteling voor doven en slechthorenden zorgt ervoor dat webvideo ook toegankelijk wordt voor mensen met een auditieve en/of cognitieve beperking. Nu en dan voorzien wij videocontent ook van vertalende ondertiteling, of van een combinatie van beide soorten ondertiteling.
Maar wat maakt een ondertiteling nou tot een goede ondertiteling? En waarom is ondertiteling niet altijd geschikt voor doven en slechthorenden? Welke aspecten zorgen ervoor dat mensen met een auditieve beperking, of anderen die ondersteuning behoeven, baat kunnen hebben bij ondertiteling? De antwoorden op deze en meer vragen komen in dit blog aan bod.
Ondertiteling is een tekstuele weergave van de gesproken (en soms gezongen) tekst in een audiovisuele productie. ‘Gewone’ ondertiteling, ook wel vertalende ondertiteling genoemd, gaat ervan uit dat de kijker de audio wel kan horen, maar de gesproken taal niet of niet goed genoeg kent. Deze ondertiteling biedt daarom een vertaling van datgene waarover gesproken wordt. Maar voor mensen die de audio niet goed of zelfs helemaal niet kunnen horen, biedt deze ondertiteling niet genoeg informatie om de productie volledig te kunnen volgen. Een dove of slechthorende kijker heeft geen weet van achtergrondgeluiden, of van (sfeer)muziek. Die persoon kan niet horen wie er aan het woord is en hoe degene klinkt.
Daarom wordt in ondertiteling voor doven en slechthorenden álle auditieve informatie uit een productie opgenomen. Wanneer sprekers niet in beeld zijn, maar wel aan het woord zijn, worden zij in de ondertitel benoemd. Soms kan de toon, het stemgeluid of het stemvolume de betekenis bepalen van dat wat iemand zegt. In deze gevallen wordt ook de intonatie van de betreffende monoloog of dialoog toegelicht. Wanneer iemand schreeuwt, heeft dat een ander effect dan wanneer hetzelfde fluisterend wordt gezegd. Soms komt een woord of zin er sputterend uit, of stotterend of bibberend. Of huilt, lacht of zucht de persoon die in de video voorkomt. Dat is allemaal belangrijke auditieve informatie die de dove of slechthorende kijker, zonder vermelding ervan, zou missen.
Omgevingsgeluiden kunnen eveneens veel informatie verschaffen en specifieke achtergrondgeluiden zijn onmisbaar voor een volledig begrip van een productie. Denk aan voetstappen in een spannende speelfilm, spreekkoren of overvliegende straaljagers in een nieuwsvideo, of geluiden als telefoongerinkel, een dichtslaande deur of een alarm. Ook muziek wordt vaak ingezet als sfeermaker. In ondertiteling voor doven en slechthorenden wordt muziek genoemd en geduid, bij voorkeur met een vermelding van het genre, het instrument en/of de beoogde sfeer (bijvoorbeeld ‘STEMMIGE PIANOMUZIEK’). Wanneer een gezongen tekst bepalend of belangrijk is voor het verhaal, dient ook de songtekst in de ondertiteling te worden opgenomen.
Wanneer een ondertiteling alle bovengenoemde aspecten bevat, is deze toegankelijk en van nut voor doven en slechthorenden. Door alle auditieve informatie in een ondertiteling op te nemen, kan ook de kijker met een auditieve beperking een productie volledig(er) ervaren of beter begrijpen.
Voor beide vormen van ondertiteling geldt echter dat niet alleen doven en slechthorenden bij deze vorm van ondersteuning gebaat zijn. Zo kan ondertiteling ook mensen met cognitieve beperkingen helpen bij hun begrip of beleving van een audiovisuele productie. Maar ook kijkers met hersenletsel, lees- of leerproblemen of autisme, of anderstaligen, zoals vluchtelingen. Op specifieke momenten kunnen ondertitelde video’s voor ieder van ons een uitkomst zijn, bijvoorbeeld in het openbaar vervoer of op plekken als de sportschool, collegezaal, een kantoor of wachtruimte.
Een ondertiteling, van welke soort dan ook, is geslaagd wanneer deze niet opvalt. Het dient niet af te leiden van de rest van het beeld. En het moet aanvoelen als een natuurlijk onderdeel van het visuele geheel van de video. Een ondertitel is een hulpmiddel en dient de kijker te ondersteunen. Zowel vertalende ondertiteling als ondertiteling voor doven en slechthorenden is er om de kijker te helpen om een audiovisuele productie beter te begrijpen of zo volledig mogelijk te ervaren. Het moet de zaken verduidelijken en mag nooit afleiden of verwarring zaaien. Het dient dus nooit op te vallen, zeker niet in negatieve zin.
Bovenal is het natuurlijk van belang dat een ondertiteling foutloos is, in correct, prettig leesbaar en begrijpelijk Nederlands. Dat wat in een productie allemaal ter sprake komt, moet goed en helder in de ondertiteling worden weergegeven. De leessnelheid is ook een belangrijk aspect. Een ondertitel moet zeker niet te kort in beeld verschijnen, want elk type lezer moet de tijd hebben om de tekst te lezen. Dit kan soms een uitdaging zijn, wanneer sprekers snel praten, meerdere sprekers door elkaar aan het woord zijn, de montage heel strak is of er in korte tijd veel informatie gegeven wordt. Het kan dan noodzakelijk zijn de gesproken tekst in te korten of anders te formuleren. Tegelijkertijd mag een ondertitel ook niet te lang in beeld verschijnen. Wanneer een ondertitel langer dan zeven seconden te zien is, gaat ‘ie weer opvallen en we hebben net gezien waarom dat ongewenst is. De ondertitelaar let erop dat zinnen binnen een ondertitelblok niet te lang zijn, want dit leest onprettig en is visueel onaantrekkelijk. Bovendien kost het lezen van langere zinnen de kijker meer tijd, dan korte zinnen die samen evenveel informatie bevatten. Een lange zin binnen een ondertitelblok kan dus beter verdeeld worden over twee regels, in plaats van over één regel. Afbrekingen in zinnen vinden zoveel mogelijk plaats op natuurlijke pauzes in een zin. Dat bekent dat bijzinnen en woordgroepen, waar mogelijk, bij elkaar op een regel staan. Bovendien is het daarbij wenselijk dat de bovenste regel korter van lengte is dan de onderste regel, als bij een piramidemodel. Dit ook weer, vanwege het esthetische effect: het is visueel aantrekkelijker, omdat het natuurlijker aanvoelt. Maar daarnaast leest het ook gewoonweg prettiger.
Tot in detail weten waaruit een goede ondertiteling bestaat? Bezoek de Scribit.Pro Academie en ontdek in onze online leeromgeving hoe je toegankelijke ondertiteling maakt die van nut en enorme waarde kan zijn voor mensen met een beperking.